Aleviliğin kaynağı ocaklardır. Kutsal Aileler-dir. Ocak sistemi kavranmadan Alevilik Yol’u anlaşılamaz. Ocak demek Dede ve Talip bütünü demektir. Ocak taş bir yapı değildir. Bina arayan ocağı bulamaz. Ziyaret ya da tekke gibi mekânlar ocak değildir. Ocak, dede ve talip birlikteliğine dayanan sosyal bir yapıdır. Dede ve talip neredeyse ocak da oradadır. Alevilikte Talip Pir’e, Pir Ocağa taliptir. Talip’in Dedesi, Dede’nin de Dedesi vardır. Dede’nin Dedesi talibin mürşididir. Mürşit ise Yol’un talibidir. Yol’a talip olmak turab olmaktır.
Talipte ikrar ve itikat olmaz ise Mürşit ne yapabilir? Mürşit, Pir, Rehber, Talip, Yol’un talipleridir. Yol, Hakk’a giden Yol’dur. Hakikat, Yol’un sonundadır. Mürşit, Pir, Rehber, Talip bir bütündür. Yol’dan ayrılana, Yol’u yadsıyana, Yol’u küçümseyene Yolcu denmez. Hakk Yol’unu terk edenler serseri olur, zulmete düşer. Mürşidin, Pirin, Rehberin, Talibin Yol ’da olması için cem gerekir. Cemin aslı görgü’dür. Cem olmazsa Yol olur mu? için ikrar gerekir. İkrar için ise itikat gerekir. İtikat, inanç olarak açıklanamaz. İtikat sahiplerinin gözleri perdeli değildir. İtikat sorgu-görgü üzerinedir. İtikat aramaktır. Hakikati aramaktır.
Anadolu’da, Yol bir, sürek bin bir, diye bir deyimvardır. Bu deyim ile anlatılmak istenen; Aleviliğin te-mel anlayışlarından olan Hak-Muhammed-Ali inancı, Ehl-i Beyt sevgisi, On İki İmam, Kerbela olayı, muharrem orucu, cem, musahiplik, ikrar verme ikrar alma, semahlar, deyişler, düvazimam, mersiye vs. gibi Alevilerin hemen hemen hepsinin kabul ettiği bu kavramlar Yol’un bir olduğunu gösterir.Sürek ise cem ve erkân uygulamalarının sıralamalarında ve şeklinde ufak tefek farklılıkları ifade etmektedir.
Alevi cem uygulamaları, bölgeden bölgeye, hatta köyden köye değiştiği gibi, dedelerin mensubu olduğu ocaklara göre de değişebilir. Ocak geleneği, cemin biçimi bakımından çok önemlidir. Örneğin genelde delilin (çerağın) uyarılması ile cem başladığı halde, bazı yörelerde delil uyarılması cem birlemeden hemen önce yapılır. Görgü işlemin de ise bazı ocaklar pençeli, bazıları ise erkânlı (çu-buklu) olarak kendilerini tanımlarlar. Erkanlı olarak bilinen ocaklardan bazılarında erkân olarak çubuk yenine kılıç kullanılır. Buna örnek olarak Dede Garkın ocağını verebiliriz: Bu sürekte görgüleri yapılan taliplerin teker teker, dedenin ayakta durarak kolları üzerinde tuttuğu kılıç altından geçerek görgüleri tamamlanır.
Ocaklar, Dede ocakları, Mürşit ve Pir ocakları olmak üzere iki gruba ayrılır. Bir Dede ocağı ya Pir ocağı ya da Mürşit ocağıdır. Her pir ocağı, bir mürşit ocağına bağlıdır. Her dede ocağının bir talip topluluğu vardır. Mürşit ocağının talibi bir pir ocağı olabileceği gibi, doğrudan mürşit ocağına bağlı talip de olabilir. Bu talip topluluğu kendisini tanımlarken hangi ocağın talibiyse, o şekilde falan ocağın talibiyim veya bizim pirimiz filanca ocağın mensuplarıdır gibi ifadelerle tanımlar. Bir ocağın dedesi talibinin piridir.
Ocak mürşit ocağı değil, bir pir ocağıysa, bu ocağın da bağlı olduğu bir piri (dedesi) vardır; bu durumda o pir ocağının bağlı olduğu ocak mürşit ocağıdır. Pir ocağı bağlı olduğu mürşit ocağının talibidir. Yani hem pirdir hem taliptir; kendi talibinin piridir, kendi pirinin talibidir. Kendi piri ise talibinin mürşididir. Mürşit dahi taliptir. Yolun talibidir.
Aleviler, yüzyıllardır ocaklar şeklinde örgütlenmiş ve Alevilik nesilden nesille ocaklar sayesinde aktarılabilmiştir. Ocaklar, Alevi ulularının soyundan gelen Dede ailelerine verilen genel isimdir. Her Alevi, Dede olsun Talip olsun, bir Ocak’a bağlıdır. Ana Ocaklar zamanla genişleyerek, çok sayıda alt ocaklar ortaya çıkmıştır. Prof. Dr. Ali Yaman’ın konu ile ilgili Anadolu ve Balkanlarda gerçekleştirdiği alan araştırmalarına göre gerek toplum içerisinde gerekse kaynaklarda anılan ocak adları şu şekildedir:
Abalı Baba Ocağı, Abdal Musa Ocağı, Abdülvahap Gazi Ocağı, Ağlarca İbrahim Ocağı, Ağu İçenOcağı, Ahi Baba Ocağı, (Şah) Ahmet Dede Ocağı,Ak Koca Sultan Ocağı, Akoğlu Ocağı, Ali Abbas(Celal Abbas) Ocağı, Ali Baba Ocağı, Ali Badili Ocağı, Ali Koç Baba Ocağı, Aliyyül Şazeli Ocağı,Anşa Bacılılar Ocağı (Veli Baba veya Kurdoğlu Ocağı da denir), Arzuman Ocağı, Aslan Baba Ocağı, Ateşoğlu Ocağı, Aziz Baba Ocağı, Azlum Abdal Ocağı, Baba Cafer Ocağı, Baba Mansur Ocağı, Baloğlu Ocağı, Barak Baba Ocağı, Battal Gazi Ocağı, Beyazıd-ı Bestami Ocağı, Borani Baba Ocağı, Bostankolu Hasan Halife Ocağı, Bulduklu Ocağı, Bulgurcu Dede Ocağı, , Cemal Abdal Ocağı, Cibali Sultan Ocağı, Çalapverdi Ocağı, Çavdarlı Ocağı, Çaylak Ocağı, Çelebioğulları Ocağı, Çepnioğlu Ocağı, Çıplak Ali Ocağı, Çoban Dedeli Ocağı, Dalmaz Ocağı, Dede Garkın Ocağı,Dedemoğlu Ocağı, Deli Derviş Ocağı, Derviş Abdal Ocağı, Derviş Ali Baba Ocağı, Derviş Baba Ocağı,Derviş Beyaz Ocağı, Derviş Boran Ocağı, Derviş (Seyit) Cemal Ocağı, Derviş Çimli Ocağı, Derviş Geviş Ocağı, Derviş Gevr Ocağı, Dinçli Ocağı, Dinelli Ocağı, Düzgün Baba Ocağı, Ebul Vefa Ocağı,Emirbeyli Ocağı, Emirce Sultan Ocağı, Enver Zeyid Ocağı, Er Kadim Ocağı, Eraslanlı Ocağı, Erdebil Ocağı, Erkonaş (Arif Hüsnü) Ocağı, Eşikli Ocağı,Eymirlerli Ocağı, Fedayi Ocağı, Gani Baba Ocağı, Garip Dede Ocağı, Garip Mansur Ocağı, Garip Musa Ocağı, Gemalmazlı Ocağı, GökvelioğullarıOcağı, Gözcü Kara Ahmet Dede Ocağı, Gözü Kızıl Ocağı, Gül Baba Ocağı, Güleoğulları Ocağı, Gülü Dede Ocağı, Gülüm Erenleri Ocağı, Gülüoğulları Ocağı, Güvenç Abdal Ocağı, Hacı Emirli Ocağı,Hacı Hamza Ocağı, Hacı Murad-ı Veli Ocağı, Hacım Sultan Ocağı, Hamza Baba Ocağı, Hamza Faki Ocağı, Hamzalı Ocağı, Hasan Basri Ocağı, Hasan Dede Ocağı, Hasan Dede Veli Ocağı, Hasan Faki Ocağı, Haydari Sultan Ocağı, Hıdır Abdal Ocağı, Hızır Samit Ocağı, Hoca Ahmet Yesevi Ocağı,Horasanlı Ocağı, Hubyar Ocağı, Hür Şehit Ocağı,Hüseyin Abdal Ocağı, Hüseyin Gazili Ocağı, IşıkÇakırlı Ocağı, Işıklı Ocağı, İbrahim-i Sani Ocağı,İmam Bakır Ocağı, İmam Cafer Ocağı, İmam Musa-ı Kazım Ocağı, İmam Rıza Ocağı, İmam Zeynel Abidin Ocağı, Kaba (Kabak) Abdal Ocağı, Kahve-cioğlu Ocağı, Kalender Dede Ocağı, Kanber Abdal Ocağı,Kara Donlu Can Baba Ocağı, Kara Pirbad Ocağı,Kara Yağmurlu Ocağı, Karaköseli Ocağı, Karaşar Ocağı, Karaşıh Ocağı, Kaygusuz Abdal Ocağı, Ke-çeci Baba Ocağı, Kemallı Ocağı, Kesikbaş Ocağı,Kızıl Deli Ocağı, Koca Haydar Ocağı, Koca Leşker Ocağı, Koca Saçlı Ocağı, Koca Seyyid Ocağı, Koca Şırğaş Ocağı, Koçu Baba Ocağı, Koyun Baba Ocağı, Köse Süleyman Ocağı, Kul Himmet Ocağı,(Seyyid) Kulu Ocağı, Kum Baba Ocağı, Kureyşan Ocağı, Kutup İsmail Sultan Ocağı, Kutup İbrahim Baba Ocağı, Kuzu Kuran Ocağı, Küçük Mustafa Ocağı, Maksut Abdal Ocağı, Mazlum Abdal Ocağı, Mecdan Ocağı, Mehmet Abdal Ocağı, Mehmet Dede Ocağı, Mekanoğlu Ocağı, Mir Hamza Ocağı,Mirdigar Ocağı, Musa-i Hardi Ocağı, Munzur Baba Ocağı, Mürsel Bali Ocağı, Nazlım Abdal Ocağı,Nesimi Ocağı, Nur Dede Ocağı, Nuri Dede Ocağı, Otman Baba Ocağı, Özcanlı Ocağı, Pir Ahmet Ocağı, Pir Hamza Ocağı, Pir Kadim/Kadem Ocağı, Pir Kemal Ocağı, Pir Mehmet Ocağı, Pir Sultan Ocağı, Pircan Ocağı, Piri Baba Ocağı, Saadettin Ocağı,Sabri Ocağı, Saçlı Hamza Ocağı, Safevi Ocağı, Salman Baba Ocağı, Samutlu Ocağı, Sarı İsmail Ocağı, Sarı İsmail Baba Ocağı, Sarı Mecdin Ocağı, Sarı Saltuk Ocağı, Sarı Sultan Ocağı, Sarıbal Ocağı, Sefil Mecnun Ocağı, Seyfili Ocağı, Seyyid Abdullah Horasani Ocağı, Seyyid Ahmet Kebir Ocağı, Seyyid Ali Sultan (Kızıl Deli) Ocağı, Seyyid Baba Ocağı, Seyyid Bilal Ocağı, Seyyid Gazi Ocağı, Seyyid Hacı Ali Türabi Ocağı, Seyyid Halil Ocağı, Seyyid Hasan Yıldızlar Ocağı, Seyyid Hıdırlar Ocağı, Seyyid Kalender Veli Ocağı, Seyyid Kemal Ocağı, Seyyid Kerim Ocağı, Seyyid Mahmut Hayrani Ocağı,Seyyid Mustafalar Ocağı, Seyyid Nizamoğlu Ocağı,Seyyid Nuri Cemalettin Ocağı, Seyyid Sabun Ocağı, Şix Hemedan Ocağı,Seyyid Sabur Ocağı, Seyyid Safiyüddin İshak Veli Ocağı, Seyyid Selahattin Ocağı, Seyyid Seyfi Ocağı, Seyyid Seyfeddin Ocağı,-Şeyh Hüsamettin Aseli Ocağı, Seyyid Yunus Mukri Ocağı, Seyyidan Ocağı, Sınık Abdallı Ocağı, Sinemil Ocağı, Söylemezli Ocağı, Sultan Onar Ocağı,Sultan Söylemez Ocağı, Sultan Şücaettin Veli Ocağı, Şah Hatayi Ocağı, Şah Hüseyin Baba Ocağı, Şah Kalender Ocağı, Şah İbrahim Veli Ocağı, Şahinliler Ocağı, Şeyh Ahmet Dede Ocağı, Şeyh Ahmet Sul-tan Ocağı, Şeyh Ahmet Verani Ocağı, Şeyh Bahşiş Ocağı, Şeyh Bedreddin Ocağı, Şeyh Bircan Ocağı,Şeyh Çoban Ocağı, Şeyh Delil Berhican Ocağı, Şeyh Edibali Ocağı, Şeyh Hasan Ocağı, Şeyh Hasan Zerraki Ocağı, Şeyh Mengüç Ocağı, Şeyh Safi Ocağı, Şeyh Samit Ocağı, Şeyh Samut Ocağı, Şeyh Süleyman Ocağı, Şeyh Şadılı (Şazeli) Ocağı, ŞeyhTurhani Ocağı, Şeyh Uygun (Düzgün) Baba Ocağı, Şeyh Uşağı Ocağı, Şeyh Yakup Ocağı, Şucaettin Ocağı, Taptuklu Ocağı, Teslim Abdal Ocağı, Topçular Ocağı, Tozluoğlu Ocağı, Tuzluoğulları Ocağı,Türabi Baba Ocağı, Uzunelli Ocağı, Ümmü Kemal Ocağı, Üryan Hıdır (Hızır) Ocağı, Yağdanı Sultan Ocağı, Yağmuroğlu Ocağı, Yahyalı Ocağı, Yalıncak Abdal Ocağı, Yanyatır Ocağı, Yılanlı Ocağı, Yunuslu Ocağı, Yunus Emre Ocağı ve Zayıf Yusuf Ocağı.Cemal Abdal Ocağı,Şih Ahmet Dede Ocağı.
Tunceli-Nazmiye-Kureyş Ocağında, Dewreş ve Şairlerini anma konuşması.19.Haziran 2022
Kaynak: Kaya Ali, Alevilikte, İnanç, İbadet ve Dersim. Pervane Yayınları Haziran 2022 İstanbul.
